Ο μητρικός θηλασμός, αποκλειστικό προνόμιο της γυναίκας δεν είναι κάτι που συμβαίνει τυχαία στη ζωή της. Είναι η κατάληξη μιας σειράς μεταβολών του μαστού που αρχίζουν πριν εμφανιστεί η περίοδος.

Ειδικές ουσίες που λέγονται ορμόνες και παράγονται στις ωοθήκες είναι υπεύθυνες για τις μεταβολές αυτές και την προετοιμασία του μαστού για την σπουδαία λειτουργία παραγωγής του γάλακτος.

Κατασκευή του μαστού
Ο μαστός είναι ένας εξωκρινής αδένας που αποτελείται, Α) από το παρέγχυμα και Β) το στρώμα. Το παρέγχυμα αποτελείται: από τις κυψελίδες, τους λοβούς που αποτελούνται από πολλά λοβία και τους γαλακτοφόρους πόρους. Το στρώμα αποτελείται: από το συνδετικό ιστό, το λιπώδη ιστό, τα αιμοφόρα αγγεία και τα νεύρα.

Κάθε μαστός έχει 15-20 λοβούς που μπορούν να παρομοιαστούν με δέντρα. Τα φύλλα του δέντρου είναι οι κυψελίδες (γαλακτοφόροι αδένες) όπου παράγεται το γάλα. Από εκεί το γάλα προωθείται στους γαλακτοφόρους πόρους «τα κλαδιά του δέντρου» και κατεβαίνει προς τις γαλακτοφόρες ληκύθους, «τον κορμό του δέντρου» όπου συγκεντρώνεται ως τον θηλασμό.

Ο μαστός καλύπτεται με δέρμα που είναι λεπτό και ελαστικό και περιλαμβάνει: τη θηλή, τη θηλαία άλω δηλαδή τη σκούρα περιοχή γύρω από τη θηλή και το γενικό δέρμα. Ήδη από την περίοδο της εγκυμοσύνης η θηλαία άλως γίνεται μεγαλύτερη και σκουρότερη για να την ξεχωρίζει καλύτερα το νεογέννητο, γιατί αυτή πρέπει να θηλάζει και όχι τη θηλή. Μόνο με αυτόν τον τρόπο πιέζονται οι γαλακτοφόρες λήκυθοι και αδειάζει το γάλα από τα ανοίγματα της θηλής.

Παραγωγή του γάλακτος
Αμέσως μετά τη γέννηση και την αποβολή του πλακούντα αρχίζει η παραγωγή του γάλακτος, με τη δράση δύο ορμονών, της προλακτίνης και της ωκυτοκίνης. Οι ορμόνες αυτές παράγονται στην υπόφυση, που είναι ένας αδένας, και βρίσκεται στον εγκέφαλο. Την εντολή για το ξεκίνημα της λειτουργίας παραγωγής γάλακτος στον μαστό, τη δίνει το ίδιο το μωρό καθώς θηλάζει. Με το θηλασμό διεγείρει τις νευρικές απολήξεις της θηλής και ενεργοποιεί τον μηχανισμό που παράγει και ελευθερώνει το γάλα.

Με το θηλασμό του μωρού στέλνεται μήνημα στον εγκέφαλο με την νευρική οδό. Από την υπόφυση ελευθερώνονται οι ορμόνες,  προλακτίνη και ωκυτοκίνη. Οι ορμόνες αυτές μεταφέρονται με το αίμα στο μαστό. Με την προλακτίνη παράγεται το γάλα στις κυψελίδες. Με την ωκυτοκίνη προωθείται ως ανακλαστικό ροής του γάλακτος, γίνεται αισθητό από την μητέρα κυρίως με μικρά τσιμπηματάκια στο μαστό.

ΠΡΟΣΟΧΗ!!
Όσο πιο γρήγορα μετά τον τοκετό και όσο πιο συχνά θηλάζει το μωρό, τόσο γρηγορότερα έρχεται το πύαρ, πρωτόγαλα και στη συνέχεια το κανονικό γάλα. Όλες σχεδόν οι μητέρες είναι ικανές να θηλάσουν τα παιδιά τους και η φύση έχει προβλέψει ώστε η παραγωγή του μητρικού γάλακτος να είναι ανάλογη με τις ανάγκες τόσο του νεογέννητου όσο και του βρέφους.

Πύαρ ή Πρωτόγαλα
Το πύαρ είναι το πρώτο γάλα που παίρνει το νεογέννητο. Έχει χρώμα λεμονοκίτρινο, η ποιότητα του είναι μικρή αλλά η αξία του μοναδική γιατί είναι πλούσιο σε λευκώματα, άλατα και βιταμίνες. Έχει λίγο λίπος που το κάνει ιδιαίτερα εύπεπτο για τις δύο-τρείς πρώτες μέρες της ζωής του μωρού. Το σπουδαιότερο όμως απ’ όλα είναι ότι περιέχει πολλά αντισώματα, δηλ. Ουσίες που κάνουν τα μωρά ανθεκτικά σε λοιμώξεις. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα μωρά που θηλάζουν δεν αρρωσταίνουν ποτέ, αλλά ότι είναι πιο ανθεκτικά και περνούν τις αρρώστιες πιο εύκολα.

Μερικές γυναίκες κατά την εγκυμοσύνη βγάζουν κανονικά πύαρ άλλες μόνο λίγες σταγόνες και άλλες καθόλου. Σε όλες τις περιπτώσεις είναι ικανές να θηλάσουν.